Bolakay bilishi lozim bo‘lgan asosiy odob qoidalari
Kichkintoy erta yoshligidanoq hovlida, MTTda, oilaviy bayramlarda jamiyat bilan tanishishni boshlaydi. Maktabgacha yoshdagi bolaning atrofdagilar bilan o‘zaro munosabati yoqimli va yengil bo‘lishi uchun uni turli joylar va vaziyatlarda o‘zini tutish qoidalariga o‘rgatish muhim hisoblanadi. Odob-axloq asoslari bilan 2 yoshidanoq tanishishni boshlash mumkin.
Eslatma!
Kichkintoy hayotida bosh mezon bu ota-onasidir. Shuning uchun qoidalarni yaxshi o‘zlashtirish uchun bolakayni nafaqat ushbu qoidalarga o‘rgatish, balki unga ota-onaning o‘zi ham rioya qilishi muhimdir.
Bolalar har kuni tengdoshlari va kattalar, xususan, oila a’zolari, qo‘shnilar, mehmonlar bilan ko‘chada va MTTda muloqotda bo‘ladi. Ota-onalarning vazifasi esa, mittivoylarda nutq odobining asoslarini shakllantirish hisoblanadi.
— uchrashgan chog‘da, albatta, barcha holatda “Assalomu alaykum” yoki “Xayrli tong”, “Xayrli kun”, “Xayrli kecha” deyishni o‘zlashtirsin. Salomlashar ekan, imkoni bo‘lsa murojaat qilayotgan kishining ismini aytsin. Xayrlashuv so‘zlariga to‘xtaladigan bo‘lsak, bular: “Ko‘rishguncha”, “Yaxshi qoling”, “Xayrli kech” va “Xayrli tun”;
— “rahmat” va “marhamat” kabi iltifot so‘zlarini yodda tutish;
— notanish insonlarga sizlab murojaat qilish, oila ichida xonadoningizda shakllangan an’anaga muvofiq muomalada bo‘lish;
— baqirmaslik va qo‘pol so‘zlarni qo‘llamaslik, so‘zlashganda baland ovozda gapirmaslik;
— agar ikki kishi alohida holatda muloqot olib borayotgan bo‘lsa, o‘zaro so‘zlashayotganlarning suhbatiga aralashmaslik;
— bir necha suhbatdoshlar bo‘lgan holatda esa, shivirlamaslik, chunki bu hurmatsizlik belgisidir.
Jamoat joylar, mehmonda yoki xonadonda taomlanganda ma’lum bir qoidalarga rioya etish talab etiladi, bu bolaning o‘zini ishonch bilan tutishiga va boshqalarni uyaltirmasligiga yordam beradi.
— taom avvalida albatta qo‘lni yuvish;
— ovqatlanishni barcha bilan birga boshlash. Hamma yig‘ilmagan vaqtda ovqatlanishni boshlash maqbul emas;
— dasturxon yoki xontaxtaga tirsak bilan suyanish yoki stulda aylanish ham odobdan emas;
— taomni kam-kamdan, og‘izni to‘ldirmaydigan darajada olib, chapillatmasdan chaynash. Shuningdek, ovqatlanayotganda gapirmaslik kerak;
— ovqat yuqi bo‘lgan qo‘lni sochiqda artish lozim, barmoqlarni yalamaslik;
— mabodo taom uzoqda bo‘lsa, dasturxon uzra cho‘zilish o‘rniga, uni uzatib yuborishni so‘rash lozim;
— taomlanib bo‘lgach, tashakkur so‘zlarini aytish.
Eslatma!
Ovqat vaqtida televizor tomosha qilish — yomon odat bo‘lib, odob qoidasini buzishdir. Mittivoyni yoshligidanoq bunday odatdan yiroq qilish kerak.
Mehmonga borish — kichkintoy uchun haqiqiy sarguzasht. Uni mezbon xonadoni uchun ham, farzandingshiz uchun ham birdek yoqimli qilish muhim sanaladi.
— bolakayga mehmonga borganda baqirish va shovqin solish mumkin emasligini tushuntiring. Shuningdek, uyda yugurish ham mumkin emas;
— begonalarning buyumlariga va shaxsiy hududiga hurmat bilan munosabatda bo‘lish hissini shakllantiring. Uni mezbonlar taklifisiz boshqa xonalarga kirish yoki ko‘z qiri bilan qarash, ularning ruxsatisiz buyumlarini olish mumkin emasligidan ogohlantiring;
— agar kichkintoy tengdoshlari bilan o‘ynayotgan yoki mezbonlar izni bilan o‘yinchoqlarni olgan bo‘lsa, ketishdan avval ularni joyiga qo‘ysin;
— uyga qaytilar ekan, mezbonlarga taklif uchun tashakkur aytish kerak.
Bolaning ko‘chada o‘zini tutishi, uning begonalar mehnati va ekologiyaga munosabatini shakllantiradi. Buning uchun siz u bilan sayrga qadar bir necha qoidani muhokama qilib olishni va doimiy ravishda ular haqida do‘stona, yumshoq ohangda kichkintoyga eslatib turishni tavsiya qilamiz.
— chiqindini duch kelgan yerga emas, balki maxsus idishlarga tashlash kerak;
— gul ekilgan egatlar ustida yugurish, ulardan gullarni, shuningdek daraxt barglarini yulish mumkin emas. Bunday harakatlar tabiatga zarar yetkazishini tushuntiring;
— o‘tgan-ketganlarni qo‘l bilan ko‘rsatish yoki ularga tikilib qarash mumkin emasligini ham tushuntiring, axir bu ularni xijolat qilishi mumkin;
— yo‘ldan kesib o‘tishda chopqillash va katta kishi qo‘lini qo‘yib yuborish mumkin emas. Agar kichkintoyga kattalardan biroz masofada mustaqil yurishga izn berilgan bo‘lsa, ko‘chani kesib o‘tish qismida to‘xtab ota-onasini kutishi kerak.
Harakatlanish va sayohat qilish vositalari hamda usullari juda ko‘p — avtobus, taksi, metro, poyezd, samolyot va boshqalardan foydalanish mumkin. Shuning uchun yosh yo‘lovchiga jamoat transporti odoblari haqida so‘zlab bering.
— avvalambor, transportdagi bo‘sh joyga katta yoshli kishilar va homilador ayollarni o‘tkazish kerak;
— agar o‘tiradigan joy bo‘lmasa va siz kelgusida bekatda tushmasangiz, eshik yonidan salon ichkari qismiga yaqinroq joylashish lozim;
— shovqin solish, salonda yugurish, o‘rindiqlarni iflos qilish va ularda sakrash mumkin emas.
Maktabgacha yoshdagi bola ongi rivojlanishi uchun muhim bo‘lgan teatr, sirk, kinoteatr va boshqa ko‘plab shu kabi joylarga ham tashrif buyurish kerak. Bunda, albatta, odob-axloq qoidalari va me’yorlarini inobatga olish darkor.
— tomoshaga kechikish mumkin emas, aksincha, o‘zgalarga xalaqit qilmasdan o‘z o‘rningizni egallash maqsadida tomosha boshlanishidan 10-15 daqiqa vaqtliroq borgan ma’qul;
— ustki kiyimni garderobga topshirib, odamlarga urilmasdan, oldinda turgan kishilarni turtkilamasdan navbatga rioya qilish lozim;
— o‘rningizga o‘tirganlarga yuzlangan holda o‘tish kerak;
— tomosha chog‘ida muloqot qilish mumkin emas, bu yon o‘rindiqlardagi kishilar va sahnadagi artistlarni chalg‘itadi;
— ichish va taomlanmagan ham ma’qul. Buning uchun siz tomoshadan avval yoki keyin, teatrda esa, antrakt vaqtida bufetga borishingiz mumkin.
Eslatma!
Keskin ohangda ko‘rsatmalar bermagan ma’qul. Kichkintoyga odoblarni yumshoq ohangda eslating. Jamoat joylaridan uyga qaytgach, kun davomida erishgan muvaffaqiyatlarini yodga oling va uni olqishlang.
Bular, aynan maktabgacha yoshdagi bolalar bajara oladigan odoblarning bir qismidir. Yosh kattalashgan sari bu doira kengaya boradi, siz etarli e’tibor qaratsangiz, bolakay odob me’yorlariga yanada yaxshiroq rioya qilishni o‘rganadi.
O‘zbekiston Respublikasi Oila va xotin-qizlar davlat qo‘mitasi huzuridagi «Oila va xotin-qizlar» ilmiy-tadqiqot instituti
Portalda eʼlon qilingan materiallardan nusxa koʻchirish, tarqatish va boshqa shakllarda foydalanish faqat tahririyat yozma roziligi bilan amalga oshirilishi mumkin.