YARASHISH-BU RIZQ!
(rivoyat)
-Nega yugurasan? Qaerga shoshyapsan buncha?-so’rabdi donishmand yuguraverib, harsillab qolgan bir odamdan.
-Rizqimning ortidan quvib ketyapman.
-Nega rizq oldinda, deb o’ylayapsan? Balki rizq seni quvib kelayotgandir? Sen esa rizqingni tashlab qochayotgandirsan?
-Bu haqda hech o’ylab ko’rmabman.
Xuddi shunday, aksariyat er-xotinlar o’ylab ko’rmasdan ajrashishadi. Xuddi oldinda yana topishish bordek…
Orqaga qarang va rizqingiz bilan yarashing! Rizqingizdan qochmang! Yarashish ham rizq!
AJRASHISHDAN OLDINGI HAYOL
Donishmandning yoniga bir kishi kelib, ayoli bilan ajrashmoqchiligini aytibdi.
-Nima bo’ldi? Nega ajrashmoqchisan? Ayolingni saranjom-sarishta, ozoda va mo’mingina deyapsan. Bunday ayolni qayta topa olasanmi? Ayolingdek xotinni odamlar orzu qilishadi-ku? Sen esa undan voz kechmoqchisan.
Ajrashish hayoli bilan yurgan bu odam shuncha savollarga javob sifatida oyoq kiyimini yechib, donishmandning oldiga qo’yibdi.
-Nima qilaman oyoq kiyimingni? Nima uchun uni oldimga qo’yding?-debdi donishmand ajablanib.
-Oyoq kiyimim chiroyli va yangi ekani ko’rinib turibdi, lekin oyog’imga sig’masa, uning nima keragi bor?
-Xotin oyoq kiyimi emas, bittasini yechib, boshqasini olib kiyaveradigan. Qolaversa, oyog’ing sig’maganiga tufli emas, oyoqdan tepada turgan miyang aybdor!
-Tushinmadim?
Oyoq kiyim ham, xotin ham seniki. Ammo miya seniki emas. Agar u o’zingniki bo’lganda, shu kichik o’lchamli oyoq kiyimni sotib olarmiding?!
NIMA UCHUN OILA QURILADI?
Inson tug’ilibdiki, baxtli bo’lish uchun harakat qiladi. Kimdir jahl, kimdir sabr bilan baxt topadi. Kimdir oila ichida baxt topsa, kimdir baxtli bo’lish uchun oiladagi muammolardan qochishni istaydi. Har safar baxtsizlik chulg’ab olganida, mehrga ehtiyoj sezadi. Baxtlilik hissi shunchalik shirinki, unga to’yib bo’lmaydi. Uning sharobidan bahra olib, lazzatlanish shunchalik qisqaki, vaqtni ham unittiradi. Baxt shunchalik ulug’ki, tog’ning tepasiga o’tqazib qo’yadi. Shunchalik rashkchki, baxtsizlarni ko’rmaslik uchun ko’zga parda to’sa oladi.
BAXTLI BO’LISH QALB MEHNATI
Baxtli bo’lish o’zgalarga ham baxtli lahzalarni ravo ko’rishdir. Albatta, siz sevgan insoningizga baxt tilaysiz. Uning baxtli bo’lishi uchun o’z mehnatingizni ayamaysiz.
Lekin kun kelib, sevgan insoningiz ko’zingizga yomon ko’rinib qolsa-chi? Eng yaqin kishingiz-farzandingizning onasi yoki otasi dushmaningizga aylansa-chi? Kechagi baxtli lahzalarni yolg’onchi hissiyot deb atab, kelajakdan voz kechish istagi bilan baxtsiz bo’lib qolganda, qanday yo’l tutish lozim? Qanday qilib o’sha baxtli lahzalarni saqlab qolish mumkin? Uni o’rgatadigan biror ilm bormi? Oilani ajrimdan, bolalarni tirik yetimlikdan, ayollarni bevalikdan, nikohni buzilishdan asraydigan ko’rsatmalar-chi? Bu kitob xuddi shu savollarga atroflicha javob beradi.
BAXTLI OILANI QANDAY TANISH MUMKIN?
-Nikohga vafodor (oilasiga fidoyi, turmush o’rtog’iga vafodor, farzandlari uchun jonini beradi);
-birgalik, birdamlik (birga vaqt o’tkazish, resurslar va maqsadni birlashtirish);
-oilani qadrlash orqali bir-birini hurmat qilish;
-munosabatlarning konstruktiv turi (munosabat erva xotinni rivojlantirib, ma’naviy yuksaltiradi);
-tanazzul va stressni birgalashib yengish (oiladagi nizolarga yechim toppish orqali maqsadga yetish);
-oila muqaddas degan nazar bilan boqish.
BIR-BIRINI TUSHUNA OLMASLIKDAN AJRIM BOSHLANADI
Seni tushunishlari-bu baxt!
“Menga hech narsa kerak emas, oddiy e’tibor so’rayman xolos!” deyishadi ajrim oldiholatdagi er-xotinlar.
Psixolog qabulidan lavha
Erkak shikoyati:
“Ertalabdan kechgacha ishlayman. Og’ir sharoitda ishlasam-da, oilam uchun barcha sharoitni yaratib qo’yganman. Biroq doim xotinimning qovog’idan “qor yog’adi”. Nima istashini bilmayman. Topganimni qo’liga beraman. Boradigan joyiga oilb boraman. Bitta aybim bor: jahlim tez. Lov etib yonaman-u, bir pasda o’chaman. Shu bahona ayolim bilan bir hafta gaplashmaymiz. Men esa ish bilan ovora bo’lib, unga e’tibor ham bermayman”.
Ayol shikoyati:
“Nolisam noshukrlik bo’ladi. Uyda hamma narsa yetarli, sharoitimiz yaxshi. Erim ham yomon odam emas, faqat biroz jahldor. Bir umr bolam-chaqam deb yashadim. Erim va farzandlarimni toza kiyinishi, ovqatlanishi, uyimning ozoda bo’lishi uchun tinim bilmadim. Lekin oxirgi paytda juda zerikdim, hayotda o’zimni yolg’iz his qilyapman. Erim telefonda kimlar bilandir yashirincha gaplashadi. Ba’zida uning xizmatkorimanmi, deb o’ylab qolaman. Na bunday ochilib gaplashamiz, na dardlashamiz… O’zimni ham, erimni ham tushunmayapman…”
KO’ZINGIZGA QARANG
“Ko’zingga qarab yur”, deb orqamdan duo qilardi momom. Bu gapning ma’nosini endi tushungandayman. Ko’zga qarash qalbga qarash degani ekanligini bildim. Turmush o’rtog’ingizni ko’ziga tik qaraganingizda, ushalmagan orzularingizni ko’ryapsizmi? Demak, siz hech narsani tushunmayapsiz, ayniqsa uni. Turmush o’rtog’ingizni ko’ziga qaraganingizda, ko’nglingiz qolib ketganini tushunyapsizmi, demak, siz hech narsani tushunmabsiz. Sizga qarab turgan bu qaro ko’zlarda ayb yo’q. ayb-bu qaro ko’zlar orzularingizni ko’ra olmaganida. Bu qaro ko’zlar ko’zingizga qarab, o’zida borini in’om etib ham yaxshi ko’ra olmaganida. Bu qaro ko’zlarni siz yaxshi ko’ra olmagangizda. Bor gap shu…
Psixolog qabulidan lavha
-Dastro’molimni olib ber!
“O’ttiz yildan buyon javonda turishini bilib, ko’zini lo’q qilib so’raydi…” g’azab o’tida yongancha javob qiladi ayol:
-Turibdi-ku, olavermaysizmi?!
Shikoyatga o’rin yo’q… Bu oilada yaxshi ko’rishlardan bori shu qolibdi.
KO’ZIM KO’RMASIN
Psixologik portret: “Har doim mendan ayb topishi jonimga tegib ketdi. Bilganini qilsin. Tinch yashasam bo’ldi. Bolalarim katta bo’lib qolishdi. Ularni deb yashadim. Endi ishim bitdi, ko’rishniyam istamayman. Bir uyda turamiz-u, o’zimni xuddi dushmanim bilan yashayotgandek his qilaman…”
“Bolalarim otasiz o’smasin deb, hamma narsaga chidadim. Kimga uylansang ham, har bir ishingga burnini suqadigan xotinga uylanma, dedim hazil qilib o’g’limga. Ayolim doim kimlarnidir menga o’rnak qilib ko’rsatish bilan ovora. Men noto’g’ri qilarmishman, boshqalar eplayotganmish. Uning gapiga kirmabman, uni tushunmabman…”
CHEKLOV-BU JAVOBGARLIK
Mehmonxonada ovqat pishira olmaysiz. Oshxonaga esa yotoq ko’rpangiz bilan kirib uxlolmaysiz. Xuddi shunda, har bir inson oilada nimaga ma’sul ekanligini bo’yniga olsa, javobgarni aniqlash ham oson bo’ladi. Oshxonaga ayol xo’jayin. Mehmonxonaga erkak hukmdor. Yotoqxona esa er va xotin siri. Hayotingizda ham aniqlik paydo qilishingiz bilan xato va kamchiliklar ildizi qaerda ekanligini bilib olasiz. Ishimga burnini tiqavergani uchun jahlim chiqadi, deydigan erkak va menga qaramaydi, deb iddao qiladigan ayol muammosini yechish osonlashadi.
Oila faqat erkakka emas, ayolga ham kerak. Men bolalarim uchun yashayapman, degan baxtsiz er-xotin oxir-oqibat tarbiyadagi mehrsizlik sabab bola emas, “balo”ga giriftor qiluvchi farzand ulg’aytirib qo’yganini bilmay qoladi.
U holda oilada nimani maqsad qilib yashash kerak? Oila paydo bo’lishi uchun nikoh o’qildi. Endi siz ushbu nikohni deb yashashingiz lozim. Erkak o’zgaradi: toparman topmay qolishi, mard odam nomardga aylanishi, soppa-sog’ odam yotib qolishi ham hech gap emas. Ayol ham o’zgaradi: sarv qomatli ayol semirib, xunuklashishi, mayin ovozi dag’allashishi mumkin. Ammo nikoh o’zgarmaydi. Shu odamga roziman deganingizda, uning ham yaxshi, ham yomon sifatlarini qabul qilib olgandingiz. Erkak ham ayolini xuddi shunday qabul qilib oladi.
AYBSIZ AYBDORLAR
Oila vayron, uy vayron, na yeyishda, na ichishda halovat bor. Bunday payt oilangizda tartib o’rnata olmayotganingiz sabab iroda “saraton”, hurmat “qand” kasalligiga chalinadi. Hammasiga sizdagi ichki kuch iroda yo’qolib qolgani, siyosatingiz o’tmayotgani sabab. Oilani himoya qilish yelkangizda, hurmatli nikohga imzo chekkan ikki inson! Oilani tashqi dushmandan emas, o’zingizdan himoya qiling, tashqaridagi hech bir odam oilangizga dushman emas. Oilangiz va nikohingizni o’z dushmanligingizdan asrang. Xotin nikohga dushmanlik qilsa, uni himoyangizga oling, erkak dushmanlik qilayotganini bilib qolsangiz, unga mehr berib, yana do’stlashing.
Erkak siyosati o’tmasa yoki ayol mehri yetishmasa, nikoh qoralanib, qochib qolish.
Nima qilish kerak? Avvalo, g’azab otidan tushing. Aybdorni aniqlashning eng oson yo’li ishni har kim o’zini ayblashdan boshlashi lozim. Tortishuvga eng aqlli inson aybdor, degan gapni unutmaslik zarur. Oila va nikohga javob berishni o’z “men”ingizdan boshlang.
Siz javobgarsiz:
“DUNYO-25” EKSPERIMENTI
Oxirgi vaqtlarda ayrim mutaxassislar sotsiologiya sohasida “Insoniyat uchun farovon hayot va xotirjamlik nafaqat kerak emas, balki zararli hamdir. Agar insoniyatga o’zi istagan narsaning hammasi berilsa, u yomon tomonga o’zgaradi. Chunki rivojlanish uchun unda hech qanday rag’bat bo’lmaydi. Barcha narsa muhayyo bo’lishi oqibatida odamlar dangasa bo’lib qoladi, natijada harakat qilmay qo’yishadi. Asta-sekin kuch-quvvatdan qolish va tanazzulga uchrashdan qochib qutilishning imkoni bo’lmaydi”, degan fikrlarni bildirishmoqda.
Buning isboti sifatida esa katta shov-shuvlarga sabab bo’lgan “Dunyo-25” deb ataluvchi eksperiment natijasini keltirishdi.
Amerikalik olim Jon Kelxun o’tgan asrning 60-70 yillarida “Dunyoda odamlar ko’payib ketsa, nima bo’ladi?”- degan savolga javob tarzida “Dunyo-25” eksperimentini o’tkazdi. U sichqonlar uchun haqiqiy jannatmakon sharoit yaratdi. Suv, ovqat, harorat mo’tadilligi sichqonlar uchun haqiqiy Jannat Makoni edi. Hattoki ularga kasallik yuqmasligi uchun zarur choralar ko’rildi.
Shunday sharoitli “in”ga to’rt juft sichqon joylashtirildi. Ularning bu sharoitga moslashib olishi ”A” bosqich deb ataldi. Yaxshi sharoitda sichqonlar tez ko’paya boshladi va bu bosqich “B” deb nomlandi. Har 55 kunda sichqonlar ikki barobar ko’payishar edi. Tajribadan 315 kun o’tgach, sichqonlar soni o’sishi sezilarli darajada pasaydi. Endi ularning ikki barobar ko’payishi har 145 kunga to’g’ri kela boshladi. Bu davr “S” bosqichi deb nomlandi. Bu paytda idishda taxminan 600 ta sichqon bo’lib, ma’lum bir ierarxiya va ijtimoiy hayotning bir turi paydo bo’ldi. Katta yoshli sichqonlar yaxshi sharoit sabab qarimagani va kasal bo’lmagani tufayli ko’payish imkonini yosh kemiruvchilarga berishmadi. Ilgarigiga qaraganda joy ham ancha toraydi. Natijada idish markaziga quvilgan va tez-tez tajovuz qurboniga aylanayotgan “xo’rlanganlar” toifasi paydo bo’ldi. “Xo’rlanganlar”ni tishlab olingan dumlari va tanasidagi oqib turgan jarohatlaridan ajratib olish mumkin edi.
“Xo’rlanganlar”, asosan, ushbu ierarxiyada ijtimoiy hayotda hali o’z o’rniga ega bo’lmagan yosh sichqonlardan iborat edi.
Quvg’inga uchragan yosh sichqonlar ruhan sinib, tajovuzkorligi yo’qoldi, ko’payish arafasidagi urg’ochilarini himoya qilmay qo’ydi.
Ko’payish arafasidagi sichqonlar esa ancha asabiy bo’lib qoldi. Erkak sichqonlarning sustkashligi natijasida urg’ochi sichqonlar tajovuz qila boshladi. O’z avlodlarini himoya qilish uchun tez-tez jang qilishiga to’g’ri keldi. Eng yomoni ularning tajovuzi paradoksal tarzda faqat atrofdagi dushmanlarga emas, o’z bolalariga ham qaratildi. Ular bolalarini o’ldirib , yuqoridagi uyalarga chiqa boshladi. Oqibatda ular tajovuzkor qotilga aylandi va nasl berishdan bosh tortishdi. Axiyri tug’ilish sezilarli darajada kamaydi va yosh kemiruvchilarning o’lim darajasi ortdi.
Ko’p o’tmay sichqon jannatining so’nggi “D” bosqichi yoki Jon Kelxun ta’riflaganidek, “o’lim” bosqichi boshlandi. Bu sichqonlar faqat ovqatlanish, terisini tozalash va uxlashga o’rganib qolishdi. Ko’payishdan qochib, urg’ochi sichqon va yangi tug’ilgan sichqonchalarni himoya qilmay qo’yishdi. “Chiroyli” sichqonlar faqat o’z g’amini o’ylab yashashga o’rganib, ko’payishdan bosh tortishdi. Ular urg’ochi sichqonlardan uzoqroq yuradigan bo’lishdi. Urg’ochi sichqonni talashib, urishmay qo’yishdi. Aksincha, ikkita “chiroyli” erkak sichqon bir bo’lib yashay boshladi. Olimlarni sichqonlarning yuqori uyalarga qochib borib yashashi va ko’payishni istamayotganlari soni tobora ortib borayotgani hayratga solardi.
Qari urg’ochilar tug’ishdan to’xtagani bois sichqonlar makonida faqat o’lim kuzatildi.
Sichqoncha jannatning oxirgi bosqichida. Kemiruvchilarning o’rtacha Yoshi 776 kunni tashkil etdi. Bu reproduktiv yoshdagi yuqori chegaradan 200 kungacha oshadi.
Yoshlarning o’lim darajasi 100 foizni tashkil etdi. Homiladorlik soni miqdori sezilarli emasdi. Tez orada u nolga teng bo’ldi.
Qirilib borayotgan sichqonlar hayotiy resurslar keragidan ortiq bo’lgan sharoitda gomoseksualizm, axloq me’yorlaridan chetga chiqish va tushunarsiz tajovuzkor xatti-harakatlar bilan mashg’ul bo’la boshladi. Oziq -ovqat mo’l ko’l bo’lishiga qaramay kannibalizm rivojlandi, urg’ochilari bola tarbiyalashdan qochib, ularni o’ldira boshladi.
Natijada sichqonlar tanazzulga yuz tutdi. Tajriba boshlanishining 1780 kunida “sichqoncha jannat”ining so’ngi axli halok bo’ldi.
Bunday holat yuz berishi mumkinligini oldindan bilgan Jon Kelxun hamkasbi X. Marden bilan ular o’lmasidan avval bir necha sichqonni yanayam yaxshiroq makonga joylashtirdi. Bu joyga keltirilgan oddiy sichqonlar ko’paya boshladi. Ammo oldingi jannatmakon “in”dan kelgan, ruhiyati o’zgargan sichqonlar ko’payishmadi. Bu eksperimentdan xulosa chiqargan Jon Kelxun ikki xil o’lim borligini aniqladi: ruhiyat sinishi va biologik o’lim. Ruhiyat o’limini hech qanday jannatmakon joy tiriltira olmas ekan.
Insonning kuchi mexr ko’rsata olishida, kuchsizligi mexr paydo qila olmasligi bilan ifodalanadi.
Tuyg’ungiz mehrli yoki qahr-g’azabligiga qarab, kuchli va kuchsiz ekanligingizni namoyon qilasiz. G’azab yomon hissiyot emas, g’azab yo’liga yurib, qaxrli bo’lish yomon. G’azab bor ekan, inson nimalardan qaytishi keragligini anglaydi. Jahl yomon tuyg’u emas, jahl bilan qahrli munosabatda bo’lish yomon. Sizga jahl qilishlari yomon emas, bu jahlni mehmonxonangizga kiritib, mehmon qilish, oshxonangizga kiritib, ovqat pishirishingiz yomon. Ya’ni jaxlni ichingizda mehmon qilmang. O’z chegarangizni paydo qiling. Yuz berayotgan vaziyatga uni keltirib chiqargan odam emas, unga munosabat bildirib, vaziyatni chigallashtirgan odam aybdor. Turmush o’rtog’ingiz munosabatiga, mehrsizligiga u aybdor emas, bunga sizning yengilgan ojiz tuyg’ularingiz aybdor. Har bir inson o’z tuyg’ulariga o’zi javob berishi lozim. Buning uchun chegarangizni, ya’ni o’zligingizni aniqlab olishingiz kerak. Chegarangizni turmush o’rtog’ingizning ichib kelishi buzishiga yo’l qo’ymang.
Agar u bu qilig’i bilan uyingizni vayron qilsa, kayfiyatingizni buzsa, demak, u bir bo’lagingizga aylanibdi.
O’ZINGIZGA MASLAHAT BERIB KO’RGANMISIZ?
Nima deb o’ylaysiz, kimning maslahatini olsa bo’ladi? Ha, to’g’ri har tomonlama o’rnak bo’ladigan insonning maslahati foydali. Qaysi sifatingiz tahsinga loyiq? Uyingizga begona odamni nega kiritasiz?
Huddi shunday, begona odamning maslahati ham begona mehmonga o’xshaydi. Sizni yashashga o’rgatmoqchi bo’lganlar hayotda judayam ko’p. Eng yaqini ko’zingiz ko’rib turgan ushbu insondir. Uning maslahatlariga quloq tuting, uni o’zingizniki deb hisoblang. Agar o’zingizniki deb hisoblamayotgan bo’lsangiz, demak bu maslahat sizga tegishli emas. Judayam ko’p maslahat beradigan shu maslahatlarini, avvalo o’ziga berishadi, amal qila olishmaganida, uni sizga i’nom qilishadi. Siz orqali, sizning bu maslahatga amal qilishingiz orqali o’zini hurmat qilishni istaydi. Noto’g’ri ekilgan ko’chat, noto’g’ri qurilgan uy, noto’g’ri qilinayotgan ovqat-bu ularning tashvishi. Sizning tashvishingiz bitta: vaqtni uvol qilmang va sukunat bilan javob bering.
Foydali va foydasiz maslahatni aniqlab olish lozim. Er-xotin o’rtasida bitta maqsad bor: nikoh bardavom bo’lishi. Siz uchun xizmat qiladigan maslahat turmush o’rtog’ingizga hukmingizni o’tkazish deyiladi, bu maslahat emas. Bunday maslahatning oxiri urushish bilan tugaydi, chunki nikoh bu baxt, baxt esa erkinlik degani. Sizning foydali maslahatingiz ichida rahm tuyg’usi yashiringan bo’ladi: “Ichmang!”.
NIKOH ERKINLIK BERADIMI?
Nikoh qullik bermasligi aniq. Vaziyatni yecha olmasdan o’zingizni qul sifatida ko’ryapsiz. O’sha vaziyat siz istagandek bo’lishiga talab qo’ymoqdasiz. Hukmronlik e’lon qilib, aytganingizni qilishmaganida vaziyat quli bo’lyapsiz, xolos.
Nikoh-bu aniqlik, asosiy tamoyili esa halollikdir. Ushbu halollikdan tashqaridagi har bir hukm qullikdir. Hukmdorligingiz qayerdan boshlanib, qayerda yakunlanishini aniqlang. Nimalarga hukm qila olasiz va nimalarga erkinlik berasiz? Har gal dasturxonga olib kelinmagan qo’l sochiq sabringizni sinamoqda. Bu turib olishingizni talab qilayapti. O’zingizni qullik iskanjasiga solmang. “Nega aytganim bo’lmaydi bu uyda, nega qo’l sochiqni dasturxonga olib kelishmaydi?” – deb jig’ibiyron bo’lmang. Ularga erkinlik bering, qo’l sochiqni unutib qo’yishlariga erkinlik nazari bilan qarang va turib o’zingiz oling. Shu joydan hukmronlik va qullik o’rnini o’zingizga javob berish hissi egallaydi. Bozordan oq piyoz o’rniga qizil piyoz olib kelgani uchun ayblamang, o’zingizga erkinlik bering. Shu qizil piyoz bilan ovqat pishirishni o’rganing. Hukmingiz qo’lingizda turgan qizil piyoz va qozonga tushadigan mehr bilan cheklanadi. Erkakning hukmi bozordagi oq piyozlar muzlaganini bilib, qizil piyoz olishga majbur bo’lgani bilan izohlanadi. Erkinlik va yana erkinlik, nikoh – bu erkinlik baxti.
QULLIK QO’ZG’OLONNING BOSHLANISHI
Bizda asrlar davomida shakllangan milliy qadriyatlar mavjud. Ayol kishi eridan beruxsat biror joyga bormaydi. Bu ruxsat tagida shu biror joyda ham erkak himoyasi bo’lishi kerakligi nazarda tutiladi, aslida. Bu himoyasiz erkinlik chegarasiz o’zbilarmonlikka aylanishining oldi olinadi. Bunday erkinlikka ayol kishi javob bera olmaydi, undan foydalanishga ma’sul bo’lishga ojizlik qiladi. Shuning uchun ayol erkak himoyasiga muhtoj.
U erkini to’g’ri ishlatishi, erkak oldida javob berishi nikoh asosi hisoblanadi. Javobgarlik yo’q joyda dushmanlik, ko’nikmaslik paydo bo’ladi. Siz qul emassiz, siz nikoh himoyasidasiz. Sizga qul berilmagan, sizga himoya qilishga imkoniyat berilgan. Nikoh ichidagi har bir siyosat himoya va himoyaga ko’nikishga asoslangandagina to’g’ri bo’ladi.
O’Z HUKMINI O’TKAZUVCHI VA BO’YSINUVCHILAR BILAN GAPLASHISH QOIDALARI
Hukmga bo’ysundirish istagi tagida kuchsizlik yashiringan bo’ladi. Kuchli inson bo’ysundirish yoki bo’ysunmaslikka emas, o’zi va o’zgalar baxtli yashashiga erishadi.
Maqsadi rivojlanish va rivojlantirishga qaratilgan insonga va odamlar o’z xohishi bilan bo’ysunadi. Qahr va g’azab ichida kuchsizlik yotadi. Ammo ikkala turdagi odamlar bilan ham bir xil til topishishga o’rganish lozim. Buning uchun, avvalo, qahr va g’azabda ekaningiz yoki bo’ysunuvchanligingizni tan olishingiz kerak. G’azab yomon tuyg’u emas, g’azabingiz qo’zimasa, dasturxon ustida turgan oyoq kiyimigayam oddiy oddiy qaragan bo’lardingiz. G’azab bo’lmasa, kuchli ichki ovoz bilan “yo’q” deyishni bilmas edingiz. Biroq oddiy vaziyatlardan ham g’azablanish noto’g’ri. G’azab kuchsizlik alomati emas, demak, vazminlik ulug’ kuch darakchisidar.
Qahrli odamning psixologik portreti
Yuzida qat’iy ifoda, qattiqqo’llik, asabiylik alomatlari, juda kam tabassum qilish, maqsadi yo’lida hamma narsani bosib o’tib ketish shijoati, barchani o’ziga bo’ysundirish istagi. Bunday odamlar birovlar ishiga aralashishi, barchaga maslahat berishi, tanbeh va ayblov bilan gap boshlashi, tarbiyalash ma’suliyatini o’z qo’liga olishi bilan o’zini tanitadi. Qanday kiyinish, qaysi payt nima bilan shug’ullanish uchun ham undan ruxsat so’rash kerakligini “uqtiradi”.
Qahrli odam bilan qanday kelishish mumkin? Qahrli odam o’zgaradimi? Qahrli odam o’zgarmasligi aniq, ammo u sizni tinch qo’ymagani uchunkuchli insonga aylanasiz. Qahrli inson vazmin bo’lishi uchun ko’p vaqt kerak. Bu sizni yanada sabrli bo’lishga o’rgatadi. Siz qahrli odamni tinchlanishga chorlaganingiz sari ichidagi olovi og’zidan purkaladi go’yo. Qahrli insonni nohaqlikda ayblab yoki tarbiyalab, mehrli qilib bo’lmaydi. Bunday inson mehrli insondan kuch oladi. Sizning rejangizga, qadriyatingizga to’g’ri kelmagan buyruqlarni bajarmaslik, qahriga tik boqish kaltaklanish bilan tugaydi. “Xo’p-xo’p” deb uni tinchlantirish va fursat topib, o’z fikringizni bildirishingiz eng to’g’ri yo’ldir. Qahrli inson bitta gapni uqtiraverib, asabingizga tegadi. Biroq, uning gaplarini o’zingizga olmang, bo’layotgan voqea-hodisalarga film sifatida qarang. Qahrli insonning ojiz tomoni: siz uning musiqasiga o’ynamaslik tortishuvdan bosh tortish, sukut bilan munosabat bildirishdir.
Yumshoq tabiatli odamning psixologik portreti
Yumshoq tabiatli odamning yuzida mayinlik bo’ladi. Kulganida ko’zlari chaqnab turadi. Mayin va mehrli ovozi sizni o’ziga maftun etadi. U o’zining kuchsizligini aytishdan qo’rqmaydi, yig’lashdan uyalmaydi, ichidan g’azabi kelganda ham yig’lab yuboradi. Uning kuchi qahrini mehr bilan yenga olishida.
Bunday odamlar past ovozda va mayin ohangda gapiradi. Ular bilan gaplashish ham oson, ham yoqimli. Ularni o’ziga xos haraktersiz odam bilan adashtirmaslik kerak. O’ziga xos harakteri yo’q, irodasi yo’qolgan inson o’ziga javob bera olmaydi. Eng yomoni, hayotda maqsadi ham bo’lmaydi. Ular boshqalar bilan munosabatda ko’nish va moslashishni biladi, xolos. Yumshoq tabiatli inson esa o’zini himoya qila oladi va o’ziga javob bera oladi. Buni xushmuomala bilan kelishuv asosida bajaradi.
Qahrli inson bilan kelisha oladigan kuchli inson yumshoq tabiatli deb ataladi. Bunday insonlarda ham qahr-g’azab tug’yoni paydo bo’lishi mumkin. Ammo ular aql bilan o’zlarini boshqarishadi.
Yumshoq tabiatli niqobidagi odamning psixologik portreti
Haqiqatda kuchli, yumshoq tabiatli inson bilan kuchsiz, ammo yumshoqlik niqobini kiygan inson orasida farq bor. Yumshoq inson niqobini kiyib olgan odamning oilangiz, yuragingiz , hamyoningizga kirib qolganini bilmay qolasiz. Bu kuchsiz insonning xufyona tutgan qahrli yo’lidir. Haqiqiy yumshoq insonhayotingizga kirib, muammo paydo qilmaydi. Yumshoq va ojiz qiyofali odam o’zining xo’rlangan va ojiz qiyofali odam o’zining xo’rlangan va azoblangan hayoti haqidagi ertaklari bilan hayotingizni muammolarga to’ldirib yuboradi.
Yumshoqlik bilan sizga kuch ato qilgan va yumshoqlik bilan joninggizni olgan odamni farqlashni o’rgandingiz. Yumshoqlik bilan joningizni oladigan, sizni o’z muammolari girdobiga solib, o’ziga o’xshagan kuchsiz shaxsga aylantiradigan odamning bitta niyati bor: u o’zi uchun biror foyda olish payida bo’ladi. Yumshoqlik bilan foyda ko’zlagan odam vaqtingizni oladi, umringizni uvol qiladi. Bu odam bilan birlashgan kuningizdan boshlab biror maqsadga erisha olmaysiz. Bir so’z bilan aytganda, ishlaringiz orqaga ketadi. Bunday niqob egalari siz bilan shunchalar mayinlik bilan muloqot qiladiki, ularga “yo’q” deyolmay qolasiz.
Maslahatni hayotga tadbiq etamiz
Qahrli odam bilan muloqotda o’zingizni yumyosh paxtadek his qiling. O’zingizni o’rab olgan mayinlik bilan kuchli sezing. Nurga po’lat qilichning kuchi yetmaydi. Issiqlik taftiga muzlar eriydi. Bu mashqni to’g’ri bajarganingiz belgisi. Qahrli odam bilan gaplashganingizdan keyin kayfiyatingiz tushmaydi. Sizga o’z hukmini o’tkazishi mumkin, ammo sindira olmaydi. U yaqiningiz bo’lishi va birga yashashingiz mumkin, ammo qahri bilan birlashmaysiz. Yumshoqlik bilan o’z muammosini yelkangizga ortgan odam bilan muloqotdan keyin sizda beshafqat dunyoga nisbatan nafrat paydo bo’ladi. Nega bu odamning hayoti beshafqatliklarga to’la ekanidan dahshatga tushasiz. Tursangiz ham, o’tirsangiz ham yumshoq tabiatli odamning hayotidagi dahshatlarga qarshi kuashgingiz keladi. Mardu maydonlik ko’rsatib, o’sha insonni baxtli qilishga bor kuchingiz, hatto mablag’ingizu obro’yingizni ham tikib yuborasiz. Sizni kuchsiz qilgan yumshoq tabiatli niqobidagi odamga also rahmingiz kelmasin. Shunda u o’zida kuch topib, hayot tashvishlarini o’zgalar yelkasiga qo’yishdan to’xtaydi va o’zi hal qilishi kerakligini tushunib yetadi.
NIKOH RAQOBATMI?
Munosabatning ikki xil turi mavjuda. Biri kuchsiz munosabat-raqobat orqali munosabatga kirishish; ikkinchisi kuchli munosabat- hamkorlik qilish orqali munosabatga kirishish. Xotiningiz fikrlaringizga hayrixohmi yoki aybingizni topuvchimi? Eringiz siz boshlagan ishlarda suyanch bo’ladimi yoki qo’lingizdan kelmasligini isbotlovchi raqibmi?
Raqobatga asoslangan er-xotin munosabatida biri ikkinchisining avlodidan, aqlidan, imkoniyatidan kuchliligini isbotlayveradi. Bu oilada “Otamni yomonladi, onam bilan chiqishmadi”, degan tortishuv yuzaga keladi. Raqobatga asoslangan munosabatlarda “Mendan uzr so’ra, onamdan uzr so’ra” degan talablar hukmronlik qiladi. Ularning gapi tanqid qilishdan boshlanadi. Raqobatga asoslangan er-xotinlikda umumiy niyat va umumiy maqsad bo’lmaydi. Er alohida o’zicha maqsad qo’yado va ayolini buning uchun xizmatkorlikka yollaydi. Ayol qullikdan erkinlik tomon qadam qo’yish uchun xufya ish tutishga majbur bo’ladi.
Raqobatga asoslangan munosabatdagilarning psixologik portreti
Haqligingizni tan olmaydigan odamlarni ko’rganmisiz? Har bir gapi tortishuvga ulanib ketadigan odamlarni-chi? Gapingizni oxirigacha eshitmasdan o’zinikini ma’qullashni xush ko’radigan odamlar bilan ham uchrashganmisiz? G’alabangizni tabriklashayotganlarida, eng og’riqli joyingizni “topib” aytadigan tanishingiz bormi? Ular raqobatchilar bo’lib, o’zaro munosabatning oxri yaxshilik bilan tugamaydi.
Nima qilish kerak? Raqobatchilarni tarbiyalash befoya! Bu ularning pastga urishlari, avlodingacha haqoratlashlariga ko’nish kerak, degani emas. Siz kelishuvga tayyor ekanizni bildirishingiz lozim. O’z fikringizni ayblov, tortishuv, haqorat bilan bildirmang. Yagona maqsad yo’lida kelishuvga tayyor ekaningizni har safar ayting. Avlodingizdagi, sizdagi aynan qaysi jihatlar unga yoqmayotganini aytishini vazminlik bilan so’rang. Vaziyatni vazminlik bilan yengish ham kuchlilik belgisi. Ismingizni bilasizmi? Otangiz kimligini-chi? Unda boshqalarning siz va yaqinlaringiz haqidagi asossiz gaplariga g’iybat o’chog’i deb qarang. Qochib qolish oson yengilish hisoblanadi. O’zingiz va kim ekaningizga ishoning, xolos.
NIKOH QURBON BO’LISHMI?
Odamlar ikki xil bo’ladi: boshqalarni ayblaydigan va o’zlarini ayblaydigan. Boshqalarni ko’proq ayblaydiganlarga “men haqman”, o’zini aybdor sanaydiganlarga “men nohaqman” taxallusini beramiz. “Men haqman” va “Men nohaqman” deydiganlarga o’zlarini baribir baxtsiz hisoblaydi.
Demak, oilada er va xotin munosabatida:
Ikkalovi haq bo’luvchi- “Men haqman”.
Ikkalovi ham qurbon bo’luvchi- “Men aybdorman”.
Biri haq bo’luvchi-“Men haqman”, biri aybdor bo’luvchi- “Men aybdorman”.
“Ikkalamiz ham baxtlimiz” sirli munosabati bo’lishi mumkin ekan.
“Men haqman” deydidan odamlar dunyoga, “Men aybdorman”, deb fikrlaydiganlar o’ziga nisbatan negative fikrlashadi. Oxir-oqibatda ikkalovi ham negativ fikr qurboniga aylanib, o’zlarini baxtsiz his qiladi. “Men haqman” deydiganlar boshqalarga, “Men aybdorman” deydiganlar o’ziga zolimlik qilishadi. Oilada hukm o’tkazuvchi- “Men haqman” va unga bo’ysunuvchi- “Men aybdorman” taxallusli odam bo’lsa, ular baribir baxt nimaligini bilmay yashashadi. Chunki baxt hayotni boricha qabul qilish, turmush o’rtog’ining boridan baxt topishdir.
“Men haqman” deb hukm o’tkazuvchining psixologik portreti
Boshqalarga o’z hukmini o’tkazishni maqsad qilgan insonlar hammani aybdor deb biladi. Ular jahlini hammaga namoyish qilishdan qo’rqmaydi. Ayblash bobida ulardan o’tadigani yo’q. Kimdir ularga nisbatan xuddi o’zidek munosabat bildirsa, baqirish, urishish, haqorat qilish bilan javob beradi. Faqatgina ularga kuchliligingizni ko’rsata olsangiz, oftobga chiqqan mushukka aylanadi. Ammo, shuni bilingki, jahlga jahl bilan javob berish ikkita mashinaning bir-biri bilan to’qnashib, halokatga uchrashiga o’xshaydi. Jahldor odamga o’z o’rnini ko’rsatib qo’yish undan ustun odamni shunchalar charchatadiki, bundan ancha paytgacha asabiylashib yuradi.
“Men aybdorman” taxallusli odamning psixologik portreti
O’ziga rahm qiluvchi inson atrofdagilardan ham shuni kutadi. Sizga nega rahm qilishlari kerak? Nogironmisiz? Yoki sovuqda qolgan chaqaloqmisiz? Antarktida muzliklarida bir o’zingiz qolib ketdingizmi? Suv tubiga cho’kayotgan, oxirgi nafasi bilan fikrlashayotgan odammisiz? Rahmga muhtoj odam qanday bo’lishini bildingiz-a? u kim bo’lishidan qat’iy nazar unga rahmingiz kelsin, ya’ni rah qilmasdan rahm kelsin. Qanday qilib rahm qilmasdan rahm kelishi mumkin, dersiz?
Turmush o’rtog’ingizni kuchli insonlar qatoriga qo’shish bilan uning hamma narsani eplay olishiga ishona boshlaysiz. Shu ondan boshlab o’zingizga ishonchingiz ortib, rahm qilmaslik kerakligini tushunasiz. Ota-onangizga rahm qiling, ya’ni ularni ojiz yo kasalmand, xotirasi yarimta deb emas, shu yoshdayam kuchli ekanligiga ishoning.
Rahm qilish faqat yaratganga xos. Siz esa shu rahmni ojizlikka munosabat sifatida baholamang. Rahm kuchga ishonish tuyg’usi bilan birga kelsa,pozitiv, kuchsizlikka ishonch tuyg’usi bilan kelsa, negativ rahm sanaladi. O’zini ayblagan odam o’zgalardan rahm so’raganda, negative fikrlaydi. Biror maqsad qo’yib, unga resurs sifatida sizning hamkor bo’lishingizni so’ragan odam aniq reja bilan harakatlanadi. Siz kimsiz? Nikohingizga qurbonmisiz yoki hukmdor? Balki baxtlidirsiz?
Maslahatni hayotga tadbiq etamiz
Sizga o’z hukmini o’tkazadigan “Men haqman!” deydigan zolim bilan ham, “Men aybdorman”, menga rahming kelsin, deydigan insonlar bilan ham kelishishni o’rganing. Ular bilan qanday kelishish mumkin? Kelishish degani ularning aytganiga ko’nish degan emas. Kelishish fakt sifatida qabul qilish bilan yo’l tutish demakdir. Ya’ni o’z hikmini o’tkazadigan, “Men haqman!” deyishdan charchamaydigan odam bilan munosabatga kirishganingizda, shu haqligi ichidan o’zingizga to’g’ri keladigan maqsadni toping. “Men aybdorman” deb o’zini qurbon qilishdan charchamayotgan odamning qurbonligini to’g’ri yo’naltiring. Eng asosiysi, masofani shunday ushlangki, ularning zolimligi yoki rahm so’rashi sizga faqat fakt sifatida ta’sir o’tkazsin. Jahldor odamning jahliga e’tibor qilmang. Bunday odamni uch boshli ajdarhoga o’xshating, uning purkayotgan oloviga o’zingizni tutmang. O’sha lahzalarda o’zingizga rahmingiz kelmasin. Jahlni ko’tara olyapsizmi, demak, vazmin insonsiz. Yanada tushunarliroq bo’lishi uchun quyidagi vaziyatni tasavvur qiling: oldingizda grippga chalingan odam turibdi. Undagi kasallik virusi sizga yuqsa, siz ham grippga chalinasiz. Bunday bo’lmasligi uchun tibbiy niqob taqish tavsiya etiladi. Hayotda ham shu ishni bajaring. Sizga g’azab bilan munosabatda bo’layotgan turmush o’rtog’ingiz hukmiga qarshi niqob taqing.
NIKOH XOTINNI YOXUD ERNI TARBIYALASHMI?
O’rgimchak nima uchun kerak? Uni qurbaqaga aylantirsa bo’ladimi? Xuddi shunday, hayotda ham o’rgimchak sifatlari bilan baliqqa aylanmaydi, ammo baliqqa xos xususiyatni o’zida mujassamlashtira oladi. Ya’ni baliq suvda gapira olmaydi. O’rgimchak ham suv tagida bo’lmasayam, suv ustida yura oladi. O’ylaymanki, bu gaplarning mag’zini chaqa oldingiz.
Psixolog qabulidan lavha
Kuyov:- Bu qizni birinchi ko’rganimdayoq yoqmagandi. Baribir shu qizga uylanasan, deganlaridan so’ng “o’zim tarbiyalab olaman, deb o’ylagandim.
Psixolog:- Demak, sen menga yoqmading, ammo tarbiyalab, so’ng yaxshi ko’raman, degan fikr bilan uylangan ekansiz-da…”
Bizning ilk xatomiz ham ana shunda. Chunki faqat o’zingizni o’zgartirishga kuchingiz yetadi. Boshqalarni o’zgartirish uchun bitta to’g’ri yo’l mavjud-moslashish! Moslashish orqali u ham sizga moslasha boshlaydi va o’zgaradi.
Tanbeh jahlga, tanqid ko’nmaslikka, haqorat esa och olishga yo’naltiradi. Unda qanday qilib o’g’rining o’g’riligiga ko’nish mumkin? Qanday qilib g’iybatchining g’iybatidan bahramand bo’lish mumkin? Qanday qilib yolg’onchi turmush o’rtoqning yolg’onlarini fosh qilish mumkin?
Harom luqmadan uzoqlashsangiz, xotiningiz yolg’on gapirmaydi. Birovning pulini o’z vaqtida qaytarish evaziga bolangiz o’g’rilik qilishdan voz kichadi. Ko’proq ayblamasligingiz natijasida eringiz ichmaslikka harakat qila boshlaydi. Bu tezda amalga oshmaydigan uzoq dasturiy amallar, deb o’ylarsiz?! Ammo hoziroq birovning pulini qaytarib berish payiga tushssangiz, shu zahoti bolangiz boshqa o’g’irlik qilmayman, deb o’zini ishontiradi.
Har qanday o’zgarishni, avvalo, o’zingizdan boshlang. O’zganing muvaffaqiyati sizni yaxshi niyatingizdan boshlanadi. Siz o’zingizga javob bera oladigan, o’zingizni o’zgartiradigan insonsiz.
Erning ichkilikka mukkasidan ketishi, kaltaklashi, xotinning uyni sarishta tutmasligi va bola tug’ishni istamasligiga ko’nish to’g’rimi? Undan ajrashish kerakmi?
Keyinchalik taqdiringiz birlashgan boshqa bir insonni ham spirtli ichimlik ichmasligiga ko’ndira olmasaniz nima bo’ladi? Siz-chi, hurmatli erkak, yana bir insonni sizni baxtli ota qilishga ko’ndira olmasangiz nima bo’ladi?
Yomon bola yo’q, tarbiya qila olamagan ota-ona bor. Yomon firma yo’q, firmasini boy qila olmagan savdogar bor. Yomonxotin yo’q, yaxshi xotin qila olmagan er bor. Yomon er ham yo’q, uni yaxshi er qilishni bilmagan xotin bor…
Maslahatni hayotga tadbiq etamiz
Turmush o’rtog’ingizdagi sizga yoqmagan jihatlarni bir oq qog’ozga yozib chiqing. Shu jihatlar qarshisiga “Sizda ham o’xshash jihatlar bormi?”- degan savolga javob yozing. Qaysi sifatlarni o’zgartirishga kuchingiz yetadi? Turmush o’rtog’ingizdagi qaysi sifatlarni o’zgartirishga kuchingiz yetadi. Turmush o’rtog’ingizning sizga yoqmagan sifatlari qanday ta’sir qilgan? Siz hafa bo’lganmisiz? Siz talab qilganmisiz? Siz ayblaganmisiz? Endi bularni barchasini osmonga qarab yana bir karra ayting.
E’tiqodingiz majburiy ravishda boshqa e’tiqodga majburlansa, uzoqlashing. Hayotingiz havfli vaziyatga uchrab, o’lim havfi peydo bo’lsa uzoqlashing. Boshqa holatlarda kelishuvni tanlay olasizmi? Tarozini ikki pallasini teng ushlashga harakat qiling!
NAZORAT TURLARI
Oila oldiga qo’yilgan, er-xotin munosabatlari oldida turgan maqsadlarni bajarishni nazorat qilish.
Kundalik nazorat. Har kungi vorealarni tahlil qilish. Buni erkak ham, ayol ham alohida tahlil qilishi kerak.
Oraliq nazorat. Er va xotin haftada bir marta oila maqsadlari, tarbiya masalalari tahlillarini aytib, yakuniy xulosani aytishlari lozim. Ushbu xulosaga asoslanib, maqsadning resurslari, yo’nalishlari tuzatib boriladi. Kutilgan natijaga erishilmaganda, xatoliklar muhokama qilinadi.
KIMYO FANI QONDAGI QONDOSHLIKNI ISBOTLAYDI
Maktabda kimyo darsi o’tganimizda, bir kimyoviy element boshqasiga qo’shilganida, ajoyib reaksiyalar sodir bo’lganining guvohi bo’lganmiz. Bu kimyoviy reaksiyalar portlash, qaynash, muzlash, erish, bug’lanish, rang o’zgarishlari, issiq va sovuq ta’sirida ko’rinardi. Endi tomirlaringizdagi qonni tasavvur qiling. Bu qonning ichida ham xuddi shunday kimyoviy reaksiyalar sodir bo’ladi.
Kayfiyatga serotonin gormoni javobgar. Seratonning kamligi yoki yetishmasligi g’amginlik, kayfiyat tushkunligi yoki depressiyani keltirib chiqaradi. Serotonin yetishmasligiga serotonin ishlab chiqaruvchi hujayralar emas, uning ishlab chiqarilishini talab qilmagan hissiyot aybdor. Yana bir marta miya ichidagi yaxshilik ko’ra olmagan negativ fikrlash seratoninni bloklaydi. Qonida serotonin ko’p bo’lgan odam faol, harakatchan, tog’ni talqon qiluvchi, shijoatli va g’ayratli bo’ladi. Tashqaridan tanaga serotonin yuborish mumkinmi?
O’z hujayralaringizni o’ldirish, tashqaridan olib kirish, o’zida paydo qilolmaslikka ko’nsangiz, nima bo’ladi? Kayfiyatdan tashqari o’zini tuta bilish, hissiyotlarni jilovlay olishga seratoninning ko’p yoki kamligi javob beradi.
Serotonin kuch quyilib kelishi gormonidir. Melatonin tanangizning qora yoki oqligini belgilashdan tashqari, seratoninni kamaytiruvchi tormoz gormonidir. Quyoshda qorayish ham melatoninning ishi. Tunda uxlaganda, melatonin gormoni ko’paygani uchun seratoninning kuchi yo’qoladi. Depressiyada uyqusizlik kuzatilishining sababi serotonin bo’lmaganligi uchun (miyadagi yaxshi fikr seratoninni ishlab chiqaradi) melatonin ham ishlab chiqarilmaydi.
Adrenalin-“urib qochib qol”, ya’ni stress gormonidir. Yurak urib ketishi, nafas siqishi, qo’l titrashi, oyoq qaltirashi, moddalar almashinuvi tezlashishi adrenalin ishidir.
Pozitiv fikrlash niyatni butun qilish, negative fikrlash esa gumondan uzoq bo’lish deganidir.
O’zingizga cheklov o’rnating:
NIKOHNI SAQLAB QOLISH UCHUN AQL KERAKMI YOKI HISSIYOT?
Inson miyasida to’rt xil aql mavjud:
Turmush o’rtog’ingiz bilan gaplashganingizda, matematikaga oid bilimlaringiz yoki xitoy tilini bilishingiz yordam bermaydi. Muloqot, chiqishish, tushunish uchun hissiyot aqli baland bo’lishi kerak. Hissiyot aqli o’zi va o’zgalarning hissiyotlarini tushunish, tahlil qilish va o’zining hissiy munosabatini bildirishdir. Qanchalik hissiy aql kuchli bo’lsa, inson shunchalik hayotda uyg’unlashish, moslashish, kelishish, stressni yengish, sabrda matonatli, irodasi metindek bo’lishi bilan kimligini ayta oladi. Beshta diplom borligi uni hayotda ishlata oldi, degani emas. Emotsionalintellekti baland odamlardan yaxshi rahbarlar chiqadi. Ular boshqalarni baxtli sezishlari uchun imkoniyat beruvchi odamlardir.
Yuqori darajadagi hissiyot sohiblari barcha tuyg’ularni his qilishni bilishadi. Ammo ularning kuchu shundaki, bu hissiyotlarning quli bo’lib qolishmaydi. Boshqalarning hissiy manipulyatsiyasiga ham berilmaydi.
TURMUSH O’RTOG’INGIZNING KUCHI SIZDA
Polvonlar hech qachon yiqilganni tepmaydi, o’zidan kuchsizni haqorat qilmaydi. Polvonlar himoyada, ishonchda, oldinda, kurashda, g’oliblikda bo’lishadi. Mardu maydon sizniki hurmatli er va xotin. Eng kuchli inson tanbehga sabr, tanqidga sabr, ayblovga sabr, haqoratga ham sabr bilan yondashib, yaxshi kayfiyati va xotirjamligidan kechmagan odamdir. Ko’pincha siz ojiz degan o’sha ayol polvondek sabr bilan yashab, kayfiyatini ham buzmasdan baxtli yashaydi. Turmush o’rtog’ingizning kuchli tomonlarini bilasiz. Bunga e’tibor ham bermay qo’yganinggizga ancha bo’ldi. Kuch tashqarida emas uyingizda.
MANIPULYATSIYA
Yoxud “mening aytganim bo’ladi” deyish
Manipulyatsiya qilish boshqacha bo’lishga majburlash demakdir. Bu atamani o’z ehtiyoji yo’lida boshqalardan foydalanish, desak ham bo’ladi. Bor;ig’I bilan kelishmasdan, siz istaganingizdek qilish uchun uni o’zgartirishni ham manipulyatsiya deb atash mumkin. Turmush o’rtog’ining yoqmasligi natijasida uni o’zgartirish uchun xatti-harakatlar qilish ham manipulyatsiyadir. Manipulyatsiyani yaxshi yoki yomon deyish noto’g’ri. Manipulyatsiya munosabatning o’ziga xos bir turidir.
ER-XOTIN O’RTASIDA PAYDO BO’LADIGAN MANIPULYATSIYA TURLARI
Ajrim bilan qo’rqitish. Tortishuv payti: “Ajrashib ketaman!”, “Meni yo’qotib qo’yasiz!”, “Uydan ketaman!”, “Biz ajrashib ketamiz shekilli…” kabi so’zlarni ishlatish ham manipulyatsiya qilishdir.
Hissiyotlar tug’yonida aytilgan yuqoridagi gaplar, albatta, kuchsizlik belgisidir. Bu- qo’rqitib qo’yish orqali o’zini undan kuchli sezish.
Shantaj. Turmush o’rtog’iga kerak bo’lgan er-xotinlikdagi ehtiyojlarbiror-bir maqsadga erishish uchun “sotiladi” go’yo. Mehr berishni to’xtatish, pul bermay qo’yish, ota-onasini ko’rishga yubormaslik, qarshi tomondan tungi munosabatlardan bosh tortish kabi o’chakishishlar paydo bo’ladi. “Aytganimni qilmasang”, degan shart bilan boshlangan gapning oxiri qo’rqitish bilan yakunlanadi.
Hafa bo’lish sahnasi. Hafa bo’lish, yig’lash, gaplashmay qo’yish, janjalli baqirishlar, yuzdagi nafratni ochiqcha namoyon qilish.
Sevishiga isbot qilish. “Meni yaxshi ko’rsangiz, shu narsani qilib bera olardingiz!”, “Meni yaxshi ko’rsang, ishlashdan voz kecharding!”, “Meni deysa yoki urug’laringni!” deb shart qo’yish. Bu gaplarning tagida qanchalik ojizlik yotganini tushunish qiyin emas.
Kuchsizlikni namoyon qilish. O’zini ojiz, yarimta qilib ko’rsatish orqali boshqalarni manipulyatsiya qilish boshqalarning “boshiga chiqib olish” bilan barobar.
Talab, da’vo, ayblov. “Umrimni sizga bag’ishladim-ku?!” degan shu kabi gaplarni bitta nomi iddao, da’vo va ayblov bilan manipulyatsiya qilishdir.
NIKOH QURGAN ER-XOTINNING VOYAGA YETGANLIGI BELGILARI
Oila qadriyatini paydo qila oladi.
Oila rahbari bo’lish va boshqarishi uchun xotinining rozi bo’lib bo’ysunishini ta’minlay oladi. Xotin esa erning rahbar bo’lishiga ko’nikib, o’z fikrlarini bildirgan holda umumiylik hosil qila oladi.
Oilaning qaysi jabhasiga kim javobgar ekanligi aniqlanib, kelishib olinadi.
Oiladagi, er-xotinlikdagi vazifa va maqsadlarga nisbatan ma’suliyatli bo’la oladi, javobgarlikni o’z bo’yniga oladi.
Oilaning moddiy ta’minlanganligini paydo qilib, shu resursga tayanib harajat rejalarini tuzadi.
Oilaning yashash makonini hal qiladi.
Oilaning, er-xotinning dam olishini tashkillashtirishni biladi.
Turmush o’rtoq bir-biriga moslashishi tez ro’y beradi.
Er-xotinlikda “biz” degan umumiylikni paydo qiladi.
Oilaning kelajagi uchun reja tuza oladi.
Turmush o’rtog’ining yaqinlari bilan munosabatda kelisha oladi.
Oilaning maqsadi bilan shaxsiy maqsadini birlashtira oladi.
O‘zbekiston Respublikasi Oila va xotin-qizlar davlat qo‘mitasi huzuridagi «Oila va xotin-qizlar» ilmiy-tadqiqot instituti
Portalda eʼlon qilingan materiallardan nusxa koʻchirish, tarqatish va boshqa shakllarda foydalanish faqat tahririyat yozma roziligi bilan amalga oshirilishi mumkin.